Hạ đường huyết: Nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng

Bất kì đối tượng nào cũng sẽ gặp phải hạ đường huyết nhưng phổ biến nhất là những người bị tiểu đường. Hạ đường huyết là tình trạng mức đường trong máu thấp hơn bình thường. Hạ đường huyết có thể do nhiều nguyên nhân gây ra và có những triệu chứng và biến chứng khác nhau. Hãy cùng Quầy Thuốc Minh Long đi tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng của bệnh hạ đường huyết nhé!

I. Nguyên nhân hạ đường huyết

Nguyên nhân hạ đường huyết phổ biến nhất là tác dụng phụ của thuốc điều trị bệnh đái tháo đường. Việc dùng quá nhiều insulin hoặc vô tình tiêm sai loại insulin cũng dẫn đến hạ đường huyết.

1. Điều chỉnh lượng đường trong máu

• Khi thức ăn vào cơ thể sẽ được phân hủy thành glucose (nguồn năng lượng chính cho cơ thể).
• Glucose đi vào các tế bào với sự trợ giúp của insulin (hormone do tuyến tụy sản xuất).
• Lượng glucose thừa được lưu trữ trong gan dưới dạng glycogen. Khi bạn không ăn trong vòng vài giờ, lượng đường trong máu sẽ giảm, cơ thể ngừng sản xuất insulin.
• Lúc này, hormone glucagon (do tuyến tụy sản xuất) báo hiệu gan phá vỡ glycogen, giải phóng glucose vào máu.
• Quy trình này giúp lượng đường trong máu ổn định.
• Khi nhịn ăn kéo dài, cơ thể phá vỡ các kho dự trữ chất béo và sử dụng các sản phẩm phân hủy chất béo làm nhiên liệu thay thế.
• Quá trình phá vỡ (đốt) chất béo tạo ra acid trong môi trường yếm khí.
• Khi cạn kiệt nguồn chất béo (cơ thể đốt hết chất béo dự trữ) nên sản sinh ra rất nhiều toan acid, lúc này người bệnh vừa dễ tụt đường huyết vừa nhiễm toan.

2. Mắc bệnh tiểu đường

• Với người bệnh đái tháo đường, khi cơ thể không tạo ra insulin (bệnh tiểu đường tuýp 1) hoặc tạo ít insulin hay sử dụng insulin không hiệu quả (bệnh tiểu đường tuýp 2).
• Kết quả glucose tích tụ trong máu, cao đến mức nguy hiểm.
• Lúc này, người bệnh dùng insulin hoặc các loại thuốc khác để giảm lượng đường trong máu.
• Nhưng việc dùng lượng lớn insulin hoặc các loại thuốc điều trị tiểu đường khác có thể khiến lượng đường trong máu giảm xuống quá nhiều, gây tụt đường huyết.

3. Nguyên nhân khác khi không mắc bệnh tiểu đường

Hạ đường huyết ở những người không mắc bệnh tiểu đường ít phổ biến hơn.

Nguyên nhân có thể bao gồm:

• Dùng thuốc không đúng cách: vô tình uống thuốc điều trị đái tháo đường có thể gây hạ đường huyết. Ngoài ra, các loại thuốc khác gây hạ đường huyết: quinine (qualaquin – được dùng điều trị bệnh sốt rét).
• Uống nhiều rượu: ngăn gan giải phóng glycogen tạo thành glucose vào máu, dẫn đến hạ đường huyết.
• Bệnh mạn tính: các bệnh viêm gan nặng, xơ gan, nhiễm trùng nặng, bệnh thận, bệnh tim tiến triển xấu có thể gây hạ đường huyết. Rối loạn thận cũng khiến cơ thể không bài thiết đúng cách, dẫn đến tích tụ glucose, gây hạ đường huyết.
• Nhịn đói quá lâu: suy dinh dưỡng, không đủ thức ăn, thiếu hụt lượng glycogen dự trữ mà cơ thể cần để tạo ra glucose … dẫn đến hạ đường huyết.
• Sản xuất thừa insulin: khối u hiếm ở tụy (insulinoma) khiến người bệnh sản xuất quá nhiều insulin, dẫn đến hạ đường huyết. Ngoài ra, các khối u khác, tế bào bất thường của tuyến tụy cũng giải phóng insulin quá mức, gây hạ đường huyết.
• Thiếu hụt hormone: rối loạn tuyến thượng thận và khối u tuyến yên dễ dẫn đến thiếu hụt một số hormone có vai trò điều chỉnh quá trình sản xuất hoặc chuyển hóa glucose. Ngoài ra, trẻ có thể bị hạ đường huyết nếu có quá ít hormone tăng trưởng (GH).
• Sau bữa ăn quá xa: cơ thể không đủ glucose, dễ gây hạ đường huyết.

4. Hạ đường huyết sau bữa ăn

• Đôi khi các triệu chứng hạ đường huyết xảy ra sau một số bữa ăn nhất định, gọi là hạ đường huyết phản ứng hoặc hạ đường huyết sau ăn. Tình trạng này thường xảy ra ở người đã phẫu thuật cắt dạ dày.

II. Đối tượng dễ mắc bệnh hạ đường huyết

Người bệnh đái tháo đường sử dụng thuốc không đúng theo chỉ định của bác sĩ điều trị, sử dụng quá liều insulin hoặc sai loại insulin dễ bị tụt đường huyết. Ngoài ra, tụt đường huyết còn gặp ở người luyện tập thể dục thể thao quá sức nhưng không có chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, người bệnh mạn tính…

III. Triệu chứng hạ đường huyết

Mức đường huyết thấp sẽ kích hoạt giải phóng epinephrine (adrenaline) gây các triệu chứng: tim đập mạnh, đổ mồ hôi, ngứa ran, lo lắng, da tái nhợt, buồn nôn, tê lưỡi/môi/má. Nếu lượng đường glucose trong máu tiếp tục giảm, não không nhận đủ glucose nên các hoạt động của não bị ảnh hưởng, dẫn đến: mờ mắt, khó tập trung, suy nghĩ lẫn lộn, nói lắp, buồn ngủ. Khi tụt đường huyết trong thời gian dài, não không có glucose, gây co giật, hôn mê… thậm chí tử vong.

Thường các triệu chứng hạ đường huyết xuất hiện khi mức đường huyết thấp hơn 70mg/dL. Tuy nhiên, nhiều người có chỉ số đường huyết dưới mức này nhưng không thấy triệu chứng, gọi là hạ đường huyết không nhận biết. Do vậy, người bệnh không biết được khi nào hạ đường huyết nên không điều trị, dẫn đến nguy cơ cao gặp các triệu chứng nghiêm trọng hơn. Tình trạng này thường gặp ở người bệnh đái tháo đường trong thời gian dài.

IV. Biến chứng bệnh hạ đường huyết

1. Đối với trường hợp hạ đường huyết không nhận biết được

Hạ đường huyết không nhận biết: theo thời gian, các đợt hạ đường huyết lặp đi lặp lại có thể dẫn đến hạ đường huyết. Cơ thể và não không còn tạo ra các dấu hiệu và triệu chứng cảnh báo lượng đường trong máu thấp, chẳng hạn như run rẩy hoặc nhịp tim không đều (đánh trống ngực). Khi điều này xảy ra, nguy cơ hạ đường huyết nghiêm trọng, đe dọa tính mạng tăng lên. Do đó, người bệnh đái tháo đường cần đo đường huyết hằng hằng.

2. Đối với trường hợp bệnh tiểu đường chưa được điều trị

Nếu bị tiểu đường, những đợt đường huyết thấp sẽ gây khó chịu, khiến người bệnh sợ hãi. Người bệnh có xu hướng tự ý uống ít insulin hơn để đảm bảo lượng đường trong máu không xuống quá thấp. Điều này dẫn đến đường huyết không kiểm soát được, lờn thuốc. Do đó, khi có bất kỳ triệu chứng (mệt mỏi, chóng mặt, choáng váng…) hoặc đo kết quả đường huyết thấp, người bệnh nên đi khám bác sĩ hoặc tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ điều trị.

Cách phòng ngừa hạ đường huyết

1. Trường hợp đang bị tiểu đường

Người bệnh thường xuyên đo đường huyết khi thấy cơ thể có dấu hiệu bất thường. Nhờ đó, người bệnh điều trị hạ đường huyết đúng cách trước khi tình trạng trở nên trầm trọng. Kiểm tra đường huyết càng nhiều thì nguy cơ hạ đường huyết càng thấp. Nhờ đó, người bệnh biết khi nào mức đường huyết giảm và điều trị trước khi xuống quá thấp. Các thời điểm nên kiểm tra đường huyết:

• Trước và sau bữa ăn.
• Trước và sau khi tập thể dục (hoặc buổi tập dài, cường độ cao).
• Trước khi ngủ.
• Ngoài ra, kiểm tra đường huyết khi thay đổi thuốc, chế độ ăn uống, thêm bài tập thể dục, lịch sinh hoạt, làm việc hoặc di chuyển qua các quốc gia hay múi giờ khác nhau.

Máy theo dõi đường huyết liên tục (CGM) là một lựa chọn dành cho người bệnh. CGM có một sợi dây nhỏ được luồn dưới da gửi các kết quả đo đường huyết đến máy thu. Nếu đường huyết giảm quá thấp, máy cảnh báo bằng tiếng chuông. Hiện một số máy tiêm insulin được tích hợp với CGM và cung cấp insulin khi lượng đường trong máu giảm quá nhanh.

Người bệnh đái tháo đường nên mang bên mình một loại thức ăn chứa carbohydrat có tác dụng nhanh (cháo, súp, nước trái cây, kẹo, viên đường,…) để ăn/uống ngay khi bị hạ đường huyết. Điều này sẽ giúp đường huyết không bị tụt thấp đến mức nguy hiểm, người bệnh có thời gian đến bệnh viện để kiểm tra tình trạng sức khỏe.

2. Trường hợp không bị tiểu đường

Tùy thuộc vào nguyên nhân hạ đường huyết ở người không bị tiểu đường mà có cách phòng ngừa khác nhau. Cụ thể, nên dùng thuốc đúng cách, kiểm soát tốt bệnh các bệnh nhiễm trùng, u tụy, u tuyến yên, rối loạn tuyến thượng thận, bệnh mạn tính (xơ gan, suy thận, bệnh tim…); không nên uống rượu bia, các loại thuốc của người bệnh đái tháo đường, nhịn đói quá lâu… để ngăn ngừa hạ đường huyết.

“Lưu ý: Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể.”